Ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ, nghĩ về giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt

Tôi tự cho mình là người khá kĩ tính trong việc sử dụng tiếng Việt.

Khi tìm mua cuốn từ điển Hán Việt do Thiều Chửu biên soạn, tôi thấy trên kệ sách có rất nhiều phiên bản khác nhau. Khi nhìn thấy cuốn Hán Việt Từ Điển, tôi đã không chọn, dù cũng có tên tác giả Thiều Chửu. Có thể do biên tập đặt lại tên cho “dễ nhận biết”, nhưng chắc chắn đó không phải là cách gọi đúng với một cuốn từ điển Hán Việt. Và chỉ khi nhìn thấy cuốn Hán Việt Tự Điển (Thiều Chửu), tôi mới tự tin mua.

Khi chọn cho mình một cuốn từ điển tiếng Việt để có thể tra cứu hằng ngày khi cần, tôi đã lựa chọn cuốn từ điển của Vietlex do GS Hoàng Phê chủ biên, bởi đó là quyển Từ điển Tiếng Việt duy nhất tôi thấy có cả chữ Hán ở mỗi từ mục có yếu tố Hán Việt. Tôi nghĩ, đây là cách làm khoa học, giúp mình có thể hiểu đúng và trúng nhất nghĩa của từ, đặc biệt trong việc phân biệt các từ đồng âm.

Bởi vậy, tôi đã đọc cuốn “Vui buồn cùng tiếng Việt” (NXB Hội Nhà Văn, 2022) của tác giả Bùi Bắc đầy hào hứng.

Với kinh nghiệm hơn 30 năm làm công tác dịch thuật, biên tập, từng dịch trên 60 đầu sách, tác giả của nhiều cuốn sách về kiến thức, khoa học, dịch giả Bùi Bắc đã “quan sát, chiêm nghiệm và nhận diện” cách sử dụng tiếng Việt sao đúng, cho chuẩn. Trong cuốn sách này, ông đã phân tích mổ xẻ 57 từ, cụm từ trong những bài báo trong khoảng hơn 15 năm trở lại đây, giúp độc giả “tránh dùng từ sai, hiểu sai các từ”. Theo ông đó là “một trong những cách thiết thực nhất để bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt”. Việc đặt tít phụ “Chào mừng Ngày quốc tế Tiếng mẹ đẻ 21.02.2022” ngay sau tên sách cũng thể hiện nỗi trăn trở này.

Nhiều từ và thuật ngữ như: “đa dạng sinh học”, “khoa học viễn tưởng”, “người đương thời”… là các từ chúng ta vẫn đang sử dụng hằng ngày, nhưng không phải ai cũng biết nghĩa từ nguyên của nó. Hay các từ “chính kiến”, “ốc đảo”, “phi vụ”, “quý tộc”, “đặc vụ”, “cứu cánh”… hiện nay cũng đang được sử dụng khác với nghĩa ban đầu.

Trong nỗ lực “Tìm lại những từ tiếng Việt bị thất truyền”, ông cũng phân tích rất kĩ về cách sử dụng các tước vị như “thái tử”, “hoàng tử”, “công chúa”, “công nương”… và đưa ra cách dùng cho chuẩn.

Dịch giả Bùi Bắc khẳng định, “Vai trò của công tác dịch thuật đối với sự phát triển của văn học, nghệ thuật, khoa học, công nghệ, nâng cao dân trí… chắc chắn là không ai nghi ngờ cả.” Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh, nếu làm ẩu, dùng sai từ, dùng từ không đúng thì hậu quả sẽ vô cùng tai hại trong việc giữ gìn sự chuẩn mực, chính xác của tiếng Việt.

Cuốn sách cũng đề cập đến các khía cạnh “Đúng sai từ Hán Việt”, “Từ, ngữ lệch chuẩn hoặc bị hiểu sai”, giải thích thêm ý nghĩa của các “Từ và thuật ngữ nên biết”. Phần cuối, “Cười chút với truyền thông”, tác giả đưa ra một số ví dụ “nhầm lẫn” đáng tiếc của một số nhà báo trong việc sử dụng từ cẩu thả, hoặc do chưa hiểu hết nghĩa của từ.

Cuốn sách này dành cho những ai mong muốn hiểu thêm về tiếng Việt, muốn sử dụng tiếng Việt một cách chính xác, chuẩn mực.

Bài viết chia sẻ từ tài khoản FB Ha Phung